آمارهاي پزشکي قانوني و سازمان آتش نشاني نشان مي دهد که سال به سال، بر شمار قربانيان ناشي از استنشاق گاز يا به اصطلاح عموم ، گاز گرفتگي افزايش مي يابد.که مهمترين دليل آن ضعف آموزشي مردم در نحوه استفاده از وسايل گاز سوز و استفاده از لوازم غير استاندارد مي باشد.

درباره راههاي مقابله با گازگرفتگي مجموعه اي از سؤالات در اذهان وجوددارد . در اينجا سعي شده به آن پاسخ داده شود.

▪ علائم مسموميت با گاز co چيست؟

علائم مسموميت با منواکسيد کربن مي تواند طيف وسيعي از علائم را شامل شود که در بيماري هاي مختلف ديده مي شود. متاسفانه بسياري از اين علائم شبيه به علائم سرماخوردگي است و اکثر افراد فکر مي کنند به دليل سردي هوا دچار سرماخوردگي شده اند و تمايل به استراحت و خوابيدن پيدا مي کنند. ابتلاي تمام افراد خانواده به علايمي شبيه به آنفلوآنزا، بروز مسموميت در افراد را نشان مي دهد.

سردرد

ضعف جسماني

سرگيجه و بي قراري

تهوع و استفراغ

خميازه کشيدن بيش از حد.

کاهش ديد از علايم عمومي مسموميت ها است.

حالت خواب آلودگي شديد، کسلي، خستگي و کاهش قدرت عضلاني از جمله علايم اوليه مسموميت در افراد به شمار مي رود. چنانچه افراد در اين مرحله متوجه چنين علايمي شدند، با خارج شدن از فضاي آلوده مي توانند از پيشرفت مسموميت پيشگيري کنند.

▪ آيا استفاده از شومينه به عنوان يک وسيله گرمايشي مناسب است؟

به علت آنکه عمل احتراق در شومينه در محيط باز صورت مي گيرد (دردرون محفظه نيست) انتشار محصولات احتراق (شامل CO و CO2 )در مقايسه با ساير وسايل گاز سوز با محفظه، بسيار بيشتر است.

به علت داشتن دمپر دريچه مسدود کننده (دودکش )و تنظيم دستي آن، احتمال وقوع خطا و اشتباه زياد و خطر آفرين است.

به علت اتلاف انرژي حرارتي بسيار زياد در مقايسه با ديگر وسايل حرارتي گاز سوز توصيه نمي شود.

به علت آنکه عمل احتراق در شومينه در محيط باز صورت مي گيرد احتمال بازيگوشي کودکان و بروز آتش سوزي بسيار زياد است.

توصيه مي شود از شومينه صرفاً به عنوان تنها وسيله گرمايشي در محيط استفاده نشود زيرا جنبه تزئيني و لوکس آن بر جنبه گرمايشي آن غالب است.

نکته: استفاده از شومينه به مدت کوتاه مدت آنهم در زمان هوشياري و بيداري اشکال ندارد.

توصيه مي شود در مکان هايي که از وسايل گازسوز استفاده مي شود ،جهت بالابردن ضريب ايمني محل، از سنسور حساس به گاز CO استفاده شود.

▪ چه مقدار از گاز منوامسيدکربن در محيط مي تواند براي انسان خطرناک باشد؟

ميزان مونواکسيدکربن بر حسب PPM اثرمونواکسيدکربن بر انسان بر حسب زمان PPM ۹ بيشترين ميزان مجاز در محيط زندگي PPM ۵۰ در حدود ۸ ساعت بيشترين تهديد را براي انسان خواهد داشت.

PPM ۴۰۰ بين ۱ تا ۲ ساعت باعث سردرد از ناحيه پيشاني مي شود وقرار گرفتن در آن محيط بيشتر از ۳ ساعت جان انسان را تهديد خواهد کرد.

PPM ۸۰۰ اين ميزان باعث تهوع و تشنج مي شود و در حدود ۲ ساعت مي تواند منجر به مرگ شود.

PPM ۱۶۰۰ در مدت ۲۰ دقيقه انسان را دچار حالت تهوع مي کند و در مدت ۱ ساعت جان انسان را خواهد گرفت.

PPM ۱۲۸۰۰ بين ۱ تا ۳ دقيقه به مرگ منجر مي شود.

▪ سيستم ODS در بخاري هاي بدون دودکش چکونه کار مي کند؟

پيلوت « ODS»در هواي معمولي با درصد اکسيژن %۲۰/۹ عملکرد مناسب و معمولي دارد. در موارد غير از اين هنگامي که سطح اکسيژن محيط شروع به کاهش مي کند و تقريباً به 5/18% - ۱۸% مي رسد شعله پيلوت  ODS »  « از ترموکوپل جدا مي شود و شروع به پريدن مي کند که باعث سرد شدن ترموکوپل و بسته شدن راه گاز در شير شده و به عبارت ديگر وسيله با عملکرد ايمن خاموش مي شود.

از آزمون هاي مهم و سختگيرانه طبق بند ۸ ۴ ۲ استاندارد ملي آزمون خارج کردن اکسي پيلوت از مدار است.انجام اين آزمون به اين علت است که اگر بنا به علتي اکسي پيلوت دستکاري شود و عمل نکند بخاري براي مصرف کننده خطرناک نباشد. شرايط اين تست به اين صورت است که بايد با روشي « ODS » از مدار خارج شود ودر اين صورت اگر اکسيژن محيط به ۵/۱۵% حجمي کاهش يافت مقدار مونواکسيد کربن توليد شده نبايد از ۲۵۰PPM تجاوز کند.

▪ آيا استفاده از لوله هاي آکاردئوني براي دودکش مجاز است؟

خير

زيرا بدنه(ديواره) اين نوع دودکش ها استحکام کافي را ندارند و با گذشت زمان بر اثر حرارت و رطوبت احتمال سوراخ شدن وجود دارد.

به علت نبود قطعاتي که در هم قرار گيرد ،در اين نوع دودکش ها، احتمال آببندي شدن در محل اتصال را بطور کامل ندارد و احتمال بازگشت محصولات احتراق به محيط زياد است.

بدليل نوع ساختار، اين نوع دودکش با گذشت زمان شکل اوليه خود را از دست مي دهد و به حالت آويزان در مي آيد .همچنين احتمال ايجاد پيچ و خم هاي نامناسب در طول دودکش وجود دارد. ضمناً وزن خود لوله آکاردئوني مي تواند در درازمدت باعث خارج شدن آن از محل اتصال به دهانه دودکش هاي ديواري ومنجر به بازگشت محصولات احتراق به محيط شود.

افت فشار در اين لوله ها زياد است و تاثير منفي در مکش سيال(دود) دارد.

▪ آيا مي توان از دودکش شومينه به جاي دودکش بخاري استفاده کرد؟

اين عمل توصيه نمي شود اما درصورت ضرورت با رعايت شرايط ذيل امکان پذير است:

در صورتي که دودکش شومينه تا پشت بام هدايت شده باشد يعني دودکش به صورت اصولي طراحي و اجرا شده باشد و محل ورود دودکش بخاري به شومينه کاملاً آببندي شود و رعايت حداقل اتصال و زانويي و شيب رو به بالا، الزامي است.

الزاماً، شومينه جمع آوري شود و مورد استفاده قرار نگيرد.

بهتر است براي نصب سنسور اعلام کننده گاز Co در محيط اقدام شود.

▪ علت اصلي سرد شدن دودکش هاي وسايل گازسوز چيست؟ و راهکارهاي اصلاح دائم يا موقت آن کدام است؟

علل اصلي سرد شدن دودکش ها مي تواند به شرح ذيل باشد:

عمدتاً سردي دودکش ها در آن دسته از مواردي اتفاق مي افتد که دودکش بطور اصولي و استاندارد طراحي و نصب نشده باشد و دودکش عملاً امکان تهويه محصولات احتراق را به طور مطلوب نداشته باشد. (دودکش هايي که از ديوار هاي جانبي و پنجره ساختمان و به صورت غير اصولي خارج شده اند و ارتفاع آنها کمتر از بام ساختمان است)

در اثر احتراق وسيله گازسوز اکسيژن محيط مصرف مي شود در صورتي که منافذ و مجراي ورودي هوا براي سوختن و سيله گازسوز ناکافي باشد ، عملاً شاهد کمبود اکسيژن در محيط خواهيم بود و فضاي اطاق دچار يک نوع فشار منفي در مقايسه با هواي بيرون مي شود، در اين حالت جريان هوا از طريق دودکش از بيرون به داخل اطاق برقرار و دودکش سرد مي شودکه معناي آن اين است که در اين حالت محصولات احتراق شامل CO )و CO2)بطور کامل از محيط خارج نمي شوند و بخشي از آن در محيط پخش شده و احتمال خطر براي شهروندان وجود دارد.

راهکار پيشنهادي در اين موارد توصيه به شهروندان براي باز گذاشتن بخشي از درب يا پنجره که در مسير جريان هوا است وبتواند اکسيژن کافي به محيط برساند. در صورتي که پس از گذشت چند دقيقه بازهم دودکش به دلايل مختلف گرم نشود، توصيه مي شود وسيله گازسوز خاموش شود و متخصصان آن را کاملاً بررسي کنند تا آن موقع مي توان براي گرم کردن محيط از بخاري برقي استفاده کرد.(راهکار موقت)

راهکار دائمي آن است که دودکش ها بصورت اصولي و استاندارد تا پشت بام منزل اجرا و اکسيژن کافي براي سوخت وسيله گازسوز در محيط تامين شود.

اين احتمال نيز وجود دارد که به علت سردي بيش از حد، سرما از طريق دودکش هايي فلزي که غير اصولي اجرا شده اند به بدنه آن منتقل شود و از طريق هدايت بخش هايي از دودکش هاي داخل محيط اطاق را نيز سرد کند که به علت سردي دودکش، گازهاي داغ بهمراه محصولات احتراق در اثر برودت ديواره دودکش سرد و عملاً سنگين شده و بصورت مطلوب و اصولي از دودکش خارج نمي شود و درصدي از محصولات احتراق در محيط منزل پخش مي شود، در اين حالت نيز توصيه ميشود با استفاده از عايق هاي مناسب دودکش هاي فلزي پوشش داده شود.

از ديگر عواملي که مي تواند منجر به سرد شدن دودکش ها شود ايجاد جريان هاي هواي تند (باد) است که بطور مستقيم و غير مستقيم بر دودکش ها وارد و عملاً بر جريان خروج حرارت و محصولات احتراق از دودکش ها غالب مي شود و آن را به داخل محيط بر مي گرداند.

راهکار پيشنهادي عبارت است از اجراي صحيح و اصولي دودکش ها تا پشت بام و نصب کلاهک H بر روي آن و رعايت فاصله دودکش از ديوارهاي جانبي.

▪ در بالاي پشت بام آيا صرفاً، بايد کلاهک اچ نصب شود يا استفاده از کلاهک تکي نيز مجاز است؟

بطور کلي کلاهک H از کلاهک تکي برتر است ، براي وسايل گازسوز با نرخ حرارتي بالا مثل موتورخانه ها استفاده از کلاهک H الزامي و ضروري است.

▪ فاصله مجاز دستگاههاي گازسوز

همه دستگاه هاي گازسوز که در کف نصب مي شوند) بخاري، آب گرم کن، پکيچ و..) ۴۵ cm از اطراف ۷۵ cm از بالا

اجاق گاز خانگي ۷۵ cm از بالا

بخاري ديواري ۱۰۰ cm از اطراف ۱۰۰ cm از بالا

اگر کسي دچار گاز گرفتگي شد چه اقداماتي بايد انجام داد؟

فرد مسموم را از محيط آلوده به هواي آزاد منتقل کنيد.

يقه پيراهن و کمربند و لباس هاي تنگ افراد مسموم را باز کنيد

درصورت امکان عمليات اکسيژن دهي به فرد مسموم را با نهايت دقت شروع کنيد.

باز نگه داشتن راه هاي تنفسي و تماس با اورژانس در مراحل بعدي درماني بايد مورد توجه قرار گيرد.

به ياد داشته باشيد که خارج کردن افراد آسيب ديده از محيط آلوده و قرار دادن آنها در محيط باز از مهمترين اقدامات پيشگيرانه محسوب مي شود.

▪ آيا مجاز به نصب پکيچ و آب گرم کن گازي با هر مساحت و هر جايي از منزل هستيم؟

آنچه مسلم است نصب وسايل گازسوز با ظرفيت حرارتي بالا (مثل پکيچ و آبگرم کن ديواري) از محدوديت هايي (بر اساس حجم و مساحت محل نصب آن) برخوردار است، و الزاماً بايد به تامين هواي مورد نياز آن توجه شود.

لذا تاکيد مي شود در نصب اين گونه وسايل گازسوز به استانداردهاي مربوط و دستورالعمل نصب شرکت توليد کننده توجه کافي شود و بطور کلي در فضاهاي کمتر از ۶۰ متر مربع نصب آبگرمکن و پکيچ خطرآفرين است و نصب آن بايد با رعايت ضوابط و پيش بيني تهويه مناسب صورت پذيرد.

▪ طول استاندارد شيلنگ وسايل گازسوز چه اندازه است؟

براي اتصال اجاق گاز و دستگاه هايي که استفاده از شيلنگ براي آنها مجاز است به سيستم لوله کشي بايد از شيلنگ هاي لاستيکي تقويت شده که مخصوص گاز ساخته شده و داراي نشان استاندارد است استفاده شود، طول شيلنگ گاز نبايد حداکثر از ۱۲۰ سانتي متر بيشتر باشد، استفاده از شيلنگ هاي بلند براي رساندن گاز به نقاط مختلف منزل بسيار خطرناک است و بايد از اين کار خودداري کرد.

براي محکم کردن شيلنگ هاي گاز بايد از بست هاي فلزي مناسب استفاده شود.

شيلنگهاي لاستيکي را هر چند وقت يکبار بايد بازرسي کرد و در صورت مشاهده عيب و نقص و فرسودگي بلافاصله تعويض شود.

▪ آيا استفاده از دودکش مشترک براي مصرف کننده هاي گازسوز در يک طبقه يا در چند طبقه مجاز است؟

استفاده از دو يا چند دستگاه با سوخت مايع و يا گاز با رعايت الزامات تعيين شده در مبحث ۱۷ مقررات ملي ساختمان از يک دودکش مجاز است اما ليکن اين کار را صرفاً بايد افراد متخصص در زمان ساخت و سازها طراحي و اجرا کنند و نبايد افراد عادي آن را انجام دهند. دريافت تاييديه از سازمان نظام مهندسي و يا آتش نشاني در اين مورد ضروري و اجباري است.

▪ نکات ايمني دودکش ها را بيان کنيد؟

از نصب آبگرمکن گازي در اتاقي که به طور معمول در آن هوا جريان ندارد خودداري شود، زيرا باعث کمبود اکسيژن مي شود و مي تواند خفگي ايجادکند. در يا پنجره نزديک آبگرمکن گازي را کمي باز بگذاريد تا در موقع کارکرد آن، هوا به خوبي به آن برسد به ويژه هنگام حمام کردن.

نصب هرگونه وسيله گازسوز در حمام مغاير اصولي ايمني و ممنوع است.

مسدود شدن دودکش سبب سوخت ناقص وسايل گازسوز و ايجاد گازهاي خطرناک و مسموم کننده مي شود که اين امر باعث خفگي در اثر گازگرفتگي خواهد شد. لذا قبل از نصب بخاري يا آبگرمکن بايد مسير دودکش بررسي شود و از باز بودن آن اطمينان حاصل شود.

بايد همواره محل اتصال دودکش به وسايل گازسوز بازرسي و از محکم بودن آن اطمينان حاصل شود.

در صورتي که بعد از فصل سرما، بخاري جمع آوري مي شود، حتماً انتهاي شير با درپوش مسدود و هنگام وصل مجدد از افراد با صلاحيت کمک خواسته شود.

هر چند يکبار کلاهک دودکش هاي وسايل گازسوز بازرسي و چنانچه کلاهک آن افتاده باشد، در محل خود نصب شود.

کلاهک علاوه بر اينکه از نفوذ باران و برف و افتادن ساير اشياء و ورود پرندگان بداخل دودکش جلوگيري مي کند، در منظم سوختن وسيله گازسوز نيز موثر است.

انتهاي دودکش هاي توکار، بايد حداقل يک متر از سطح پشت بام بالاتر باشد.

لازم است که هواي کافي براي سوختن گاز به بخاري گاز سوز برسد.وجود روزنه هاي زير درها براي اين منظور مفيد خواهد بود.

در صورتي که سوختن بخاري ناقص باشد و يا با شعله آبي نسوزد، بايد آن را جدي گرفت، زيرا ممکن است اين نقص ناشي از نرسيدن هواي کافي به بخاري باشد.

توصيه مي شود، به منظور افزايش ضريب ايمني در محل نصب وسايل گازسوز از سنسورهاي هشدار دهنده گاز CO استفاده شود.

▪ آيا خروج لوله هاي دودکش از پنجره يا ديواره هاي جانبي شيوه درستي است؟

بطور کلي استفاده از دودکش هايي که از پنجره ها و ديواره هاي جانبي ساختمان ها خارج مي شود غير اصولي و غير استاندارد است و کارايي لازم را در تهويه محصولات احتراق ندارد و عموماً بايد در استفاده از آنها اجتناب شود ولي در صورت لزوم و بطور موقت با رعايت شرايط ذيل امکان پذير است.

ايجاد روزنه ثابت (براي تهويه مناسب هوا) مثل ايجاد دريچه در زير درب ها

با توجه به افزايش طول افقي لوله هاي دودکش براي هر يک متر، بايد حدود سه متر لوله دودکش بصورت عمودي در نظر گرفته شود.

لوله هاي دودکش بطور مناسب عايق بندي شود. (به ويژه لوله هايي که در بيرون و در معرض هواي سرد قرار داردو با در درازاي بيش از ۳ متر مي باشد عايق بندي ضروري است)

رعايت کليه ضوابط مربوط به نصب دودکش ها.

نکته: با رعايت چنين شرايطي در صورت روشن بودن وسيله گازسوز دودکش بايد داغ باشد تا از خروج محصولات احتراق اطمينان حاصل شود.در صورت داغ نشدن دودکش بايد بخاري جمع آوري و تا نصب دودکش استاندارد از وسايل گرمايشي ديگر (مثل بخاري برقي) استفاده شود.

نکته: نصب سنسور حساس به منواکسيدکرين در چنين محل هايي ضروري است تا ضريب ايمني محل افزايش يابد.

▪ ضوابط و استانداردهاي نصب صحيح دودکش وسيله گازسوز چيست؟

انتهاي کليه دودکش ها بايد حداقل۶۰ سانتي متر از سطح بام فاصله داشته و داراي کلاهک مخصوص (به شکل H  ) باشد.

دودکش و اتصالات در داخل و خارج ديوار بايد از جنس مقاوم و بدون هيچگونه منفذ يا نشتي در سرتاسر آن باشد.(به کارگيري لوله هاي آکاردئوني آلومينيومي مجاز نيست)

شيب لوله هاي افقي در داخل واحدها بايد مثبت (رو به بالا) و ارتفاع قسمت هاي عمودي لوله حداقل سه برابر طول افقي آن باشد.

قطر لوله دودکش بايد مساوي يا بزرگتر از قطر لوله خروجي دستگاه حرارتي باشد.

اگر فضاي خود را با شوفاژ (سيستم حرارتي مرکزي) گرم مي کنيد درزبندي و بستن منفافذ به منظور جلوگيري از اتلاف حرارتي مانعي ندارد.

هر وسيله درون سوز مانند بخاري، آب گرم کن و غيره داراي دودکش مناسب و لوله رابط مجزا و مستقل باشد.

قسمت عمودي دودکش بايد روي پايه هاي مناسب قرار گيرد تا وزن آن به پايه منتقل شود، در ضمن طول عمودي دودکش با بست هاي مناسب به ديوار محکم شود.

عبور دودکش از فضاي داخلي و سقف کاذب حمام مجاز نيست.

هنگام استفاده از بخاري هاي ديواري در اماکن عمومي بايد دهانه دودکش ها حداقل در ارتفاع ۱۲۰ سانتيمتري تعبيه شود.

دودکش مشترک حداکثر براي ۵ طبقه استفاده شود.(اين کار را حتماً بايد افراد متخصص و مطابق ضوابط استاندارد انجام دهند و انجام آن توسط افراد غير متخصص مجاز نيست)

داکت دودکش ها بايد از بالا به هواي آزاد ارتباط داشته باشد.

محل اتصالات دودکش بايد کامل دودبند شود.

به منظور نصب دودکش ها، استفاده از قطعات لوله هاي فلزي و سيماني پيش ساخته سر صاف (لب به لب) ممنوع است بايداز نوع فنجاني استفاده شود.

در نصب دودکش از اجراي پيچ و خم هاي زياد و استفاده از زانويي زياد پرهيز شود.

▪ آيا استفاده از بخاري هاي بدون دودکش کار درستي است؟

آنچه مسلم است استفاده از بخاري هاي بدون نياز به دودکش بر اساس رعايت محدوديت هاي محل نصب آن که در استانداردها به آن اشاره و تعريف شده، بلامانع است و بر اساس اين استاندارد دامنه کاربرد اين دستگاه محدود به اماکن پر رفت آمد است که اکسيژن کافي براي محيط را تامين مي کند.

نکته: استفاده از اين دستگاه بر اساس استاندارد ايران در اتاق خواب، حمام و محيط هاي بسته و کوچک ممنوع است.

▪ آيا پوشاندن بدنه لوله بخاري با فويل (يا عايقي مشابه.. .) مجاز است؟

استفاده از عايق هاي غير قابل اشتعال اشکالي ندارد.

▪ آيا قراردادن سر دودکش در داخل ظرف آب عمل درستي است؟

خير، در اين حالت به هيچ عنوان محصولات حاصل از احتراق نه جذب آب شده و نه در آن حل مي شود و با اين عمل محصولات احتراق شامل CO وCO2   يا از طريق بخاري و يا از طريق دودکش در محيط پخش مي شود که اين عمل بسيار خطرناک است.

▪ آيا استفاده از بخاري در حمام و اتاق خواب مجاز است؟

استفاده از هرگونه بخاري با سوخت فسيلي اعم از دودکش دار و بدون نيازبه دودکش در حمام غير مجاز است.

استفاده از بخاري هاي بدون نياز به دودکش در اتاق خواب بر اساس استاندارد ملي ايران به شماره ۱ ISIRI۷۲۶۸ مجاز نيست.

توصيه مي شود از نصب بخاري هاي زميني دودکش دار در اتاق هاي با مساحت کمتر از ۱۲ متر مربع پرهيز شود و در صورت نصب، هواي مورد نياز بخاري از زير درب اطاق تامين و تهويه شود.

استفاده از بخاري هاي ديواري دودکش دار و شومينه در اتاق غير مجاز است.

توصيه مي شود در همه مکان هايي که وسايل گازسوز استفاده مي شود، براي افزايش ضريب ايمني محل، از سنسورهاي حساس به گاز co استفاده شود.

▪ آيا مسير عبوري دودکش تا دهانه بخاري مي تواند افقي باشد؟

حتي المقدور بايستي از نصب دودکش بصورت افقي اجتناب شود و در صورت ضرورت به ازاء هر متر لوله افقي سه متر عمودي در نظر گرفته شود.

قابل ذکر است شيب لوله هاي افقي دودکش بايستي به سمت بالا و مثبت باشد و از نصب لوله دودکش با شيب منفي اکيداً خودداري شود.